A deusa da sabedoría, Atenea, naceu da cabeza de Zeus. Represéntase atendida por un bufo, cunha éxida de pel de cabra e acompañada pola deusa da victoria, Niké. Atenea competíu con Poseidón por ser a deidade protectora de Atenas; na pugna entrambos, Poseidón fixo brotar do chan unha fonte que resultou de auga salgada, mentres a deusa ofreceu á cidade unha oliveira domesticada. Non é de estranar que os atenienses lle estivesen agradecidos e a honrasen cun dos máis belos templos da antigüidade.
“O Partenón puido ter chegado ata nós case sen dano de non o ser polos puñeteiros veneciáns, os non menos puñeteiros turcos e, de remate, os máis que puñeteiros ingleses. Os monumentos antigos que se alzaban na Acrópole antes do período clásico foron destruidos polos persas de Xerxes, que incendiaron a cidade de Atenas no 480 a.C., pouco antes de ser derrotados en Salamina pola escadra de Temístocles. Cando Pericles chegou ao poder no 460 a.C. propúxose edificar no lugar os máis fermosos templos do mundo grego, co propósito de converter a súa cidade no centro artístico de toda a Hélade. E para lograr fondos que costeasen a magna obra, o dirixente ateniense non dubidou en utilizar os recursos da Liga de Delos, que encabezaba Atenas en alianza con outras cidades. Así é que debemos a unha golfería de Pericles, que meteu a man nunha caixa da que o diñeiro non era só seu, unha das máis fermosas obras humanas. Pero, en todo caso, hai que dicir no seu favor que mellor é gastar en arte os cartos que na guerra.
O Partenón é, sen dúbida, o rexio señor de todo o recinto da Acrópole. Os traballos para a súa construción iniciáronse no 447 a.C., concluíndose no 438. A súa función non era outra que albergar a máis bela estatua que nunca se levantou en representación da deusa Atenea Parthenos (Atenea Virxe). Fidias encargouse da tarefa e modelou unha estatua de madeira, de doce metros de altura, revestida de ouro e marfín. Atenea aparecía armada, e no seu escudo e no pedestal o artista cincelou escenas mitolóxicas que simbolizaban o triunfo da civilización sobre a barbarie, da razón sobre a senrazón. Aínda que a estatua foi roubada e transportada a Constantinopla, e despois destruída polo lume, chegáronnos algunhas réplicas posteriores en tamaño menor e podemos facernos unha idea do carácter impoñente daquela obra de arte. Fidias tamén esculpíu unha xigantesca Atenea en bronce, que se alzou no espazo que hai entre os Propíleos e o Partenón. Levada tamén a Constantinopla xunto coa primeira, perdeuse durante o saqueo da cidade polos cruzados, no ano 1204 d.C. É outro favor que debemos ao fanatismo relixioso.
Ata o século XVII, o Partenón sufríu poucos danos, pese á ocupación romana e, máis tarde, a turca. No ano 1687, unha escadra veneciá, comandada por Francesco Morosini, puxo cerco á acrópole, e os turcos destinaron o edificio do Partenón a polvorín. Unha granada veneciá caeu durante o sitio no centro do edificio e a tremenda explosión levou por diante unha boa parte do templo, quedando destruídas a meirande parte das estatuas e relevos que o adornaban.
A puntilla a este desastre dérona os ingleses a comezos do século XIX. O embaixador lord Elgin conseguíu do sultán otomano o permiso para retirar pezas da Acrópole e trasladalas a Inglaterra. E así, asesorado por un artista italiano, fíxose con todas as esculturas do Partenón que sobreviviran ao bombazo venecián. Incluso levou unha cariátide do Erecteo. Despois, lord Elgin vendeu a colección ao Museo Británico, onde aínda se exhiben co nome de “Mármores de Elgin”.
Javier Reverte: “Corazón de Ulises”.
“Prefiro a base da Acrópole á Acrópole mesma. Gústame o deterioro das ruinas, o caos, a erosión, o carácter anárquico da paisaxe. Os arqueólogos estropearon o lugar, devastaron enormes espazos de terra para descobrer o conxunto de antigas reliquias que serán ocultadas de seguida nos museos. A base enteira da Acrópole parece un cráter volcánico, de onde as amorosas mans dos arqueólogos sacaron cemiterios de arte. O turista ven mirar con ollos humedecidos estas ruinas, estes leitos de lava científicamente creada. O grego pasea arredor de todo iso sen que lle preste atención, cando non se lle mira como a un intruso. Mentres tanto a nova cidade de Atenas cubre case todo o val, escalando a aba das colinas circundantes.”
Henry Miller: “O coloso de Marusi”.
“Nun principio “Partenón”, é dicir o vestíbulo da virxe Atenea, era a definición só da sala cadrada que se achaba detrás da cella, onde tamén se custodiaba o erario da cidade. A partir do século IV esta denominación extendeuse a todo o edificio, que anteriormente era chamado Templo Grande, ou máis simplemente, Templo. Non se sabe que tipo de cerimonias se celebraban nel; nas fontes de información non se fai referencia á súa precisa función durante as Panateneas, xa que en realidade o veo era ofertado á estatua de madeira da deusa, que se atopaba no interior do Erecteion. En consecuencia o Partenón débese considerar máis como un símbolo político e cultural que relixioso; como se pode ler tamén no famoso “Epitafio” de Tucídides, Pericles quería que Atenea se impuxese sobre todo pola súa superioridade espiritual. O Partenón está completamente construído en mármore pentélico. É un templo en estilo dórico, de 69,51 m. de lonxitude e 30,86 m. de anchura. En ambas fachadas presenta oito columnas e dezasete nos extremos longos (o dobre máis unha). Todas presentan 20 acanaladuras verticais e non teñen basa separada senón que se apoian directamente sobre o pedestal. O diámetro non é homoxéneo para toda a altura da columna. A pouca distancia do pé, a columna empeza a trazar unha graciosa curvatura, ata reducirse perto do capitel. É dicir, dá a impresión de curvarse baixo o peso que debe suxeitar, mais resísteo con forza, como algo vivo. Esta convexidade confire a todo o edificio graza, elasticidade e vitalidade.
O eixe non é perpendicular ao pedestal. Todas as columnas se inclinan cara ao centro e as catro laterais cara ao eixe que divide o ángulo en dúas partes iguais. As dúas últimas teñen unha inclinación duns 7 cm. Así, por unha banda evítase a sensación que producen todas as construccións moi grandes, é dicir, que a parte superior parece sobresair cara a fóra, cara ao baleiro; por outra, todo o edificio adquire maior solidez e é capaz de resistir mellor eventuais terremotos. Xa que as catro columnas laterais, illadas no baleiro desde o punto de vista óptico, terían parecido máis delgadas que as demáis, estudáronse cun diámetro maior, mentres que se aumentaba ao mesmo tempo a distancia de separación coas outras próximas.
En realidade nengunha outra liña do Partenón é completamente recta. Incluso a liña do pedestal e dos escalóns é lixeiramente curva. No centro, o nivel é 10 cm. máis alto que nos extremos e a devandita curvatura exténdese a todo o edificio ata chegar ao teito. Deste xeito corríxese a ilusión óptica segundo a que as liñas horizontais moi longas dan a impresión de curvarse no centro; ademáis, resólvese o problema da auga de choiva, que flúe cara a fóra en vez de acumularse no pedestal e os escalóns.”
Niki Drossou Panaiotou: “Guía con reconstruccións de Atenas”.
O pintor academicista Lawrence Alma-Tadema realizou unha obra, en 1868, na que, seguindo as “Vidas” de Plutarco, representa o momento en que Fidias amosa a Pericles e a súa amante Aspasia o recén rematado friso das Panateneas, nunha recreación histórica singular.
En 1897, en Nashville (Estados Unidos de Norteamérica), construíuse unha réplica a escala real do Partenón ateniense, que finalmente se realizaría de xeito estable en formigón en 1920.
* No debate de aula subseguinte xurdíu a pregunta crucial de por que non se restauraba ou reconstruía o Partenón. Parece axeitado reproducir algunhas verbas de Óscar Tusquets Blanca que veño de ler:
“(…) Estas consideracións sobre a arquitectura antiga levan inevitablemente ao esbaradizo tema da súa restauración. O crecente control de arqueólogos, historiadores, mestres de escola e representantes de asociacións de veciños nas innumerables comisións de censura que ditaminan estas cuestións fai cada día máis inviable repoñer a cuberta dun edificio antigo. En Olimpia podemos ver columnas tumbadas no chan cos seus fustes completos, seccionados en ordeados tambores como lonchas dunha longaniza, que un terremoto abatíu hai relativamente poucos anos, pero que ninguén ousa volver poñer en pé. Salvo contadísimas excepcións, as ruinas gregas en Grecia só nos impresionan polos seus marabillosos emprazamentos, pois precísase un esforzo de imaxinación titánico para reconstruir mentalmente o resto. As excepcións son a controvertida reconstrución do pazo de Knossos e a da Stoa de Attalos de Atenas onde, por fin, o visitante pode disfrutar de espazos arquitectónicos.”
Óscar Tusquets Blanca: “Máis que discutible”.
xosea.wordpress.com 