Les Arméniens sont un groupe ethnique originaire du Caucase et du Haut-plateau arménien. Ils furent les premiers à accepter le christianisme en tant que religion nationale de leur royaume, en 301.
O Obxectivo do Milenio número 1 para 2015 -enunciado pola ONU- é “erradicar a pobreza extrema e a fame“. Pero, por moito que as estatísticas disfracen os resultados dos ODM, a fame está lonxe de ser erradicada: 800 ou 900 millóns de persoas no mundo pasan fame e sofren malnutrición, 8.000 rapaces morren cada día por esta causa. E o problema acaba sendo alarmante en moitos países do Sahel ou da África Negra, o OutroMundo -como alerta o Global Hunger Index de 2014.
Nun libro sementado de datos, cifras e historias particulares, Martín Caparrós percorre o mundo para dar conta dun dos grandes problemas actuais: a fame, expresión máxima da desigualdade crecente da que se nutren as nosas sociedades. E faino partindo daquela información que Jean Ziegler nos aportou en “Destrución masiva”, que contaba como a agricultura, no mundo actual, podería alimentar a 12.000 millóns de persoas (e o planeta alberga menos de 8.000 millóns). Pero os intereses globais da economía actual non facilitan a equitativa distribución desa produción alimentaria; a tese de Caparrós é que a causa da fame está na actual distribución da riqueza entre a poboación mundial (e aquí ven a incidir nunha cantinela que ben coñecemos grazas a Thomas Piketty).
Caparrós percorre o mundo para testemuñar os estragos da fame: de Níxer a Sudán do Sur, onde a acción de MSF se fai tan necesaria; das chozas de Madagascar ás vilamiserias de Bangladesh; dos suburbios de Bos Aires aos comedores sociais dos arrabaldos de Chicago -para atopar no incremento da obesidade a “faciana pobre” dos países ricos. Á beira de enclaves rurais como Madaua -en Níxer- sobresaen outros moitos bidonvilles e slums -Dharavi en Mumbai, Kamrangirchar en Daca, José León Suárez en Bos Aires- tan ben retratados por Mike Davis en “Planeta de cidades miseria”. Pero tamén se achega o xornalista á Bolsa de Chicago, o lugar onde o negocio de futuros sobre materias primas agrícolas desestabiliza o menú diario de tanta xente, sobre todo desde que -tras o estourido da crise da burbulla inmobiliaria-, en 2008, fose alí onde se elevasen dun xeito notable o prezo dos alimentos, como consecuencia da especulación financeira que os levou a seren novos valores refuxio de diferentes fondos de investimento: o lugar onde se negocia e incrementa o prezo dos cereais básicos de consumo humano (aínda que en boa medida se destinan a nutrir animais ou fabricar agrocombustibles). E iso repercute de xeito negativo, especialmente, en países do OutroMundo, nos que o orzamento investido en comida por parte da xente está, de media, entre o 50 e o 80% da renda mensual.
“El hambre” é unha obra que evita e combate as teses neomalthusianas defendidas por Alan Weisman en “La cuenta atrás”, que equilibra relato literario, testemuñas directas e información obxectiva; unha investigación que obriga a reflexionar sobre os nosos hábitos diarios en relación coa comida e a solidariedade, sobre a necesidade de políticas redistributivas máis dignas e xustas,… É un libro que non pode deixar indiferente, que xa podemos considerar entre os nosos imprescindibles.
A importancia dos transportes nun Estado é cada vez máis trascendente nunha economía globalizada: desde a repercusión na poboación ocupada (en torno ao 5% do total) á relevancia de determinar o desenvolvemento dun país, pois o funcionamento do sistema económico require o desprazamento eficiente de mercadorías e persoas. O sistema de transportes é o elemento sobre o que se artella e integra o territorio.
A rede española de transportes presenta, nas súas modalidades ferroviarias e aeroportuarias, un forte carácter radial, froito das herdanzas históricas (rede de estradas borbónica do século XVIII, ferrocarrís do XIX e instalación do sistema aeroportuario no século XX -que privilexiou a grandes centros como Madrid, Barcelona e Palma de Mallorca). A integración de España na UE -con respecto da que temos unha posición periférica- potenciou a nosa inserción nas redes transeuropeas de transporte.
O incremento de viaxeiros e mercadorías nas últimas décadas, adquirindo máis protagonismo nas últimas décadas o transporte por estrada. A estrutura da rede viaria, tradicionalmente radial, tense reestruturado nos últimos anos privilexiando as rutas transversais (Cantábrico, Ruta da Prata, Lisboa-Valencia,…).
A rede ferroviaria, de trazado radial e arborescente que parte de Madrid, complétase con eixos transversais significativos como os do val do Ebro e o eixo levantino. A integración na rede europea ven da man da potenciación da rede de alta velocidade.
Canto á estrutura portuaria, contando España con case 8.000 km de litoral, é hoxe en día de vital importancia económica, se ben o sistema se atopa sumamente atomizado.
Á hora de estimular as enerxías renovables en España, o Plan de Enerxías Renovables 2011-2020 xustificaba a potenciación deste tipo de enerxías na elevada dependencia enerxética do noso país canto aos combustibles fósiles (en torno ao 80%), na necesidade de loitar contra as elevadas emisións de GEI (gases de efecto invernadoiro) e no elevado consumo enerxético / PIB do noso país. Os sucesivos plans, iniciados no século XXI, incrementaron en máis dun 40% a produción eléctrica de orixe renovable.
Hoxe en día, España consume aproximadamente un pouco máis da metade da súa enerxía procedente dos combustibles fósiles, case 1/5 procedente da enerxía nuclear e a cuarta parte procedente das enerxías renovables.
A demanda de enerxía eléctrica mediante fontes renovables acadou o 42% en 2013, cunha especial importancia da enerxía eólica, na que España está en terceira posición mundial canto a uso e explotación. Sen embargo, en tempos de crise como os actuais, as subvencións gubernamentais á apertura de novas plantas de renovables suprimíronse en 2013.
Imos preparando a performance para a Semana Intercultural do noso IESP. Este ano temos fixada a ollada en 1915, cunha historia que enlazará guerra civil española, exilio, primeira e segunda guerras mundiais,… e imos tomar como elemento aglutinador unha novela de Kirmen Uribe.
“Tras o bombardeo de Gernika, o lendakari José Antonio Agirre reafirmouse na súa decisión de por a salvo aos nenos. Naquel 1937, entre maio e xuño, dezanove mil pequenos saíron do porto de Bilbao cara a diversos países europeos. A meirande parte deles atoparon refuxio en Francia, a Unión Soviética, Gran Bretaña e Bélxica. Viaxaron ao estranxeiro sos, sen os seus pais, coa única compaña dun grupo de profesores dispostos a axudalos.
O 6 de maio o buque Habana partíu por primeira vez cara a La Rochelle. Ían a bordo 2.483 refuxiados. Noutro tempo, o Habana tiña sido un transatlántico de luxo que efectuaba a ruta Bilbao-A Habana-México-Nova Iorque. O buque, construído na Naval de Sestao, era a estrela da compañía. Na década dos trinta tiña sido bautizado como Alfonso XIII, mais coa chegada da República cambiáronlle o nome. (…)
A ría de Bilbao estaba completamente bloqueada e non era fácil saír. Non o terían conseguido sen a axuda dos barcos da Royal Navy. O exército sublevado non vía con bos ollos a protección dos británicos; consideraba ilegal a intervención dun país estranxeiro, e ameazaron incluso con afundir aqueles barcos cheos de nenos. Sen embargo, as ameazas non se cumpriron, e o Habana continuou coas súas viaxes durante un mes máis. O último fíxoo o 13 de xuño, con 4.500 nenos a bordo, apenas unha semana antes de que caese Bilbao.”
De motor económico a sector en declive, a construción en España representou, desde a época do desarrollismo, unha importante contribución ao sector secundario. A crise económica e o conseguinte freo da obra pública e privada levaron a esta actividade a unha perda moi significativa na poboación ocupada e na aportación ao PIB. Segundo o número de afiliacións á Seguridade Social en xaneiro de 2015, só o 5,88% da poboación activa traballa na construción, fronte a case o 12% de hai dez anos.
Moitas das opcións de subsistencia das grandes empresas de construción españolas pasan por concorrer a licitacións de obras internacionais que leven a acometer a ampliación do canal de Panamá, a construción do tren de alta velocidade de A Meca a Medina,… porque oboom da obra pública en España (aquela que levou a facer neste país máis aeroportos que en Alemania, aínda tendo a metade da poboación) xa pasou.
“Entre 2002 e 2008 construíronse entre 700.000 e 800.000 vivendas ao ano, máis que en Alemania, Italia e Francia xuntas (Federación Hipotecaria Europea). Incluso superabamos a Estados Unidos, e iso que os norteamericanos estaban tamén inmersos no seu particular rallie hipotecario, como se probaría logo co derrumbe de Lehman Brothers. Grazas a ese impulso construtor propio de faraóns, a economía española era capaz de crear case a metade de todo o emprego xerado na UE-15.
(…) Asimilouse o AVE como un signo de ADN nacional aínda que máis ben se trata dun capricho para millonarios saudíes que precisamente agora están a construir o AVE de Medina á Meca. Cada kilómetro de vía e catenaria deste disparate costa entre 10 e 30 millóns de euros. Se lle unimos o prezo do tren, un billete Madrid-Barcelona, que agora sae por 200 euros, debería valer cando menos 1.000 euros para amortizar realmente o gasto nun prazo razoable.
(…) Polo aire, tamén podemos presumir de conexións: nada menos que 52 aeroportos fronte aos 39 de Alemania, co dobre de poboación. Só 13 deles son rendibles ou teñen capacidade de selo.”
Analizando a evolución da industria española nos últimos anos pódese pensar que a perda de poder deste sector é sintomática de cara a explicar a crise económica actual. Afectada pola deslocalización -sen chegar a caer no alarmismo que Ramón Núñez propón no seu libro España, destino Tercer Mundo- e cun escaso investimento en I+D+i, cunha dimensión media das empresas inferior á media europea e cunha produtividade reducida, perdendo poboación activa no seu conxunto, dá a impresión de que as leis da vantaxe comparativa fixeron do noso Estado un país de servizos e non unha potencia industrial, aspecto que na UE acapara Alemania en case todas as ramas de actividade.
En todo caso, a industria foi responsable do noso despegue económico ata tempos ben recentes, e responsable en grande medida do incremento do noso PIB, pois a produtividade media do sector industrial está por enriba da media da economía global.
“A moi longo prazo, entre 1850 e 2000, o PIB medrou [en España] a unha taxa do 2,5% anual. (…) O primeiro século [1850-1950] caracterízase por taxas de crecemento modestas. (…) De 1951 a 1974 as taxas de crecemento foron, en cambio, moi altas. No último cuarto do século XX as taxas foron aínda máis baixas, mais duplicaron as de 1850-1950. (…) En boa parte do século XX, cando menos durante a súa primeira metade, o progreso económico de España dependeu fundamentalmente de melloras tecnolóxicas. Afortunadamente, estas producíronse en case todos os ámbitos. A electrificación, a incipiente motorización, a revolución na medicación moderna (sulfamidas e antibióticos) son outros tantos exemplos de tecnoloxías novas cuxa adopción incrementou a produtividade. (…) A economía española alonxouse da economía internacional; en algúns períodos o grao de industrialización reducíuse e o de agrarización aumentou. (…) Para os anos do “milagre económico”, de 1960 a 1973, a interpretación que se ten dado á elevada aportación da PTF [produtividade total dos factores] ao crecemento é a de que Europa Occidental disfrutaba dun enorme potencial de cambio estrutural, transferindo activos pouco produtivos no sector agrario a empregos moito máis produtivos no sector industrial e de servizos; ademáis disfrutaba de destinos abertos para as migracións laborais, dentro de cada país e no ámbito europeo occidental, e gozaba dunha crecente integración comercial. (…) Desde a integración á CEE a contribución dos factores ao crecemento económico modificouse por completo. (…) A medida que se liberalizou o mercado de traballo e que aumentou a taxa de ocupación e a taxa de actividade, o crecemento económico español volveuse cada vez máis intensivo en traballo e menos intensivo en capital e PTF.”
A. Carreras e X.Tafunell: “Historia económica da España contemporánea (1789-2009)”.
Lors des événements récents en France -réaffirmation de la laïcité après les attentats de janvier 2015-, on peut bien se demander sur l’origine de ces valeurs, incarnés par la devise “liberté, égalité, fraternité” de la première Révolution Française.
Si bien on peut revendiquer l’émergence de la laïcité pendant la Révolution de 1789, la reaffirmation de celle-ci se produit pendant la IIIème République (1870-1940).
À la fin du XIXe siècle, la France est républicaine. Malgré les crises de croissance qui ont accompagné la naissance de la IIIème République depuis sa naissance en 1870 (Commune de Paris, majorité de monarchistes au début de cette décennie dans la Chambre des représentants, adoption de l’amendement Wallon en 1875 -353 voix contre 352- en introduisant le mot “République” dans la loi constitutionnelle,…), celle-ci paraît enracinée dans le pays.
Les Français se sont alors habitués aux pratiques démocratiques d’un régime qui a introduit le parlementarisme dans les moeurs. L’avènement de la République est le résultat d’une évolution quasi naturelle qui aurait commencé avec la Révolution de 1789 pour s’achever avec l’arrivée des républicains au pouvoir en 1879.
Les valeurs républicaines s’expriment dans la litographie de 1875, laquelle présente la Marianne -avec le drapeau tricolore, le bonnet phrygien et le glaive de la justice- accompagnée par le flambeau de la Raison et deux anges qui portent les planches des Droits de l’Homme et une légende du suffrage universel -toujours masculin jusqu’en 1944- et appuyée par toutes les classes sociales. Déjà à Grenoble, le 26 septembre 1872, le “commis voyageur de la démocratie” Léon Gambetta avait proclamé l’avènement des “couches nouvelles”, ces classes moyennes appelées à jouer un important rôle politique; la confiance de celles-ci va permettre d’asseoir socialement le régime républicain.
Bien que la période 1870-1879 est une période de doute (la majorité des représentants sont monarchistes aux élections de 1870, et le Sénat maintient cette majorité jusqu’en 1879; le président de la République, Mac Mahon (1873-1879), semble se limiter au retour du roi,…) entre monarchie et république, la décennie suivante commence avec l’affirmation de la République.
L’école permet l’apprentissage des valeurs républicaines. On y enseigne une morale civique fondée sur le respect des libertés fondamentales, l’idéal démocratique et l’amour de la patrie. L’école est au coeur du combat pour la laïcité, et les lois scolaires de Jules Ferry de la période 1879-1882 donneront naissance à l’école laïque et obligatoire, une attaque contre l’Église catholique, qui avait soutenu les partisans de la monarchie au début de la Troisième République. Finalement, une loi de 1905 mettra au point la séparation des églises et de l’État.
La Troisième République établit un régime libéral en matière de presse. La loi de 1881 accorde la liberté de réunion publique sans autorisation, et une loi de 1884 légalise les syndicats, sauf au sein de la fonction publique et des corps dépendants de l’État. Sur le plan social, la loi Naquet (1884) rétablit le divorce. La République devient alors laïque et libérale.
Mais la Troisième République devra surmonter quelques crises sévères à la fin du siècle (le scandale de Panama, les attentats anarchistes, l’affaire Dreyfus), surtout celle du boulangisme -mouvement politique soutenu de façon paradoxale par les républicains révisionnistes alliés avec des bonapartistes et des monarchistes désireux de renverser la République. Avec un discours belliqueux et une grande ambigüité, le boulangisme repose sur l’espoir de revanche contre l’Allemagne. Les représentants politiques obtenus par le boulangisme aux élections de 1889 sont minoritaires; un mandat lancé contre le général Boulanger en 1889 -pour complot contre la sûreté de l’État-; le propre général, exilé en Belgique, va se suicider. Tout cela entraîne la perte de soutiens et la disparition du mouvement lors des élections de 1893.
En définitive, les valeurs républicaines ont vaincu et se sont fortement enracinées à partir de la première décennie de la Troisième République, et aujourd’hui on peut faire appel à ce moment là comme le début de continuité de la laïcité et des libertés républicaines en France.
Ven de estrearse en España un film sobre o proceso de Frankfurt (1963-1965), que se realizou naquela cidade alemana contra 22 detidos implicados no funcionamento do campo de exterminio de Auschwitz [*]. A meirande parte dos oficiais deste campo, incluído Rudolf Höss, xa foran xulgados en 1947 polas autoridades polonesas. O fiscal Fritz Bauer, de orixe xudea, iniciou a recollida de testemuñas individuais sobre a actuación dos oficiais nazis naquel campo.
O traballo de Bauer contribuíu á busca de información para capturar ao fuxitivo xerarca nazi Adolf Eichmann en Arxentina (1960), na operación Garibaldi levada a cabo polo Mossad, e no decurso da cal Eichmann foi capturado e trasladado a Israel, onde foi condeado a pena de morte. Intentos semellantes de captura producíronse co “anxo da morte”Josef Mengele -médico que experimentou con humáns no campo de Auschwitz-, mais foron infructuosos, pois Mengele acabou morrendo en Brasil en 1979, despois dun periplo por diversos países sudamericanos.
O filme aproxímanos ao primeiro xuizo realizado en Alemania contra responsables do nazismo (os xuizos de Nuremberg foran realizados baixo auspicio norteamericano, na época de ocupación). En verbas do director da película, Giulio Ricciarelli, o nazismo continuou a ser un tema tabú en Alemania ata 1968, na época en que o Estado do que Adenauer era chanceler (a RFA) exercitou unha amnesia colectiva con respecto á Shoah.
Analizando a produción agropecuaria en España a través dos datos do MAGRAMA (Ministerio de Agricultura, Alimentación e Medio Ambiente) constátase que somos un país: a) cunha importante produción de cereais -dentro dos cultivos herbáceos, tanto en regadío como en secaño, nunha área de clima mediterráneo continental apta para esta especialización en campos abertos-, aínda que variable interanualmente -debido á alternancia de secas que minguan a produción- e destinados non só ao consumo animal, senón tamén á alimentación do gando; b) cunha produción de leguminosas que se incrementa en razón das demandas dunha dieta variada no mercado; c) cunha importancia relativa dos cultivos industriais, entre os que destacan a produción de azucre e xirasol -oscilante esta última en función tamén das secas e da súa variable utilización como produto oleícola ou para alimento do gando-; d) cunha estabilizada produción de forraxes para alimentar o gando, destacando entre eles a alfalfa; e) cun incremento relativo na produción de hortalizas, propio dun país que explota o adianto nas datas de xerminación con respecto a outras áreas europeas para ampliar a competitividade da horticultura mediterránea, baixo plástico ou ao aire libre, de cara a incrementar ás exportacións á UE; esta especialización mantense tamén na estabilizada produción de cítricos tan característicos da horta levantina; f) cunha especialización ben clara en vide e oliveira, cultivos leñosos tan propios do clima mediterráneo, que se potencian grazas á creación de denominacións de orixe protexidas e á elevación dos estándares de produción a nivel ecolóxico; g) cun maior consumo de proteína animal e sacrificios de porcinos e aves, ademáis doutro tipo de gandería estabulada, en razón das demandas do mercado; h) cunha estabilizada produción láctea, en razón da fixación de cotas por parte da PAC (Política Agrícola Común) -debido á existencia de maiores produtividades noutras áreas da UE.
Canto á produción pesqueira, a de moluscos en acuicultura supera xa amplamente á das capturas de pesca. Non sucede así aínda cos peixes, para moitas especies dos cales existen regulacións específicas tratando de preservar os caladoiros e evitar a sobrepesca, tal e como se establece nas bases da PPC (Política Pesqueira Común).
* Podedes consultar os datos estatísticos neste documento.
* Consulta tamén a web alimentación.es e localiza no seu SIG as áreas de produción de distintos cultivos en España. E interésate polas producións de verduras e froitas… para comer mellor!!!
Non está de máis que, a pesares de todo, cando falamos de produción agropecuaria e pesqueira, pensemos que estamos a falar dunha das bases da nosa existencia, na que a seguridade e a soberanía alimentaria, xunto coas necesidades de abordar un consumo sustentable, son precisas. Neste senso, non está de máis que leamos o interesante ensaio de Esther Vivas que presentamos na entrada desta anotación.
Dicía nunha entrevista na revista If hai varios anos o historiador das ideas Peter Watson que “Europa pode ser considerada como o logro colectivo máis admirable da historia”. Coido que é tempo de suscribilo, unha e outra vez, máis nestes días de anguria colectiva e reivindicación do laicismo e da liberdade de expresión, verdadeiros piares da nosa civilización. Eses piares asentáronse nos inicios do século XX, cando París celebraba a súa Exposición Universal de 1900, ao tempo que a Europa imperialista estendía os seus tentáculos polo orbe.
“En 1900 Gran Bretaña era a nación máis influinte da terra, tanto no ámbito político como no económico. Tiña posesións en Norteamérica e Centroamérica, e en Sudamérica, Arxentina dependía dela en grande medida. Tamén posuía o goberno dunha serie de colonias en África e Oriente Medio, e os seus dominios chegaban ata Australasia. O resto do mundo estaba na súa meirande parte dividido entre as potencias europeas: Francia, Bélxica, Holanda, Portugal, Italia e incluso Dinamarca. Os Estados Unidos adquiriran o Canal de Panamá en 1899, e acababan de facerse coas últimas pertenzas do Imperio español. Sen embargo, e a pesares de que a sede de poder dos Estados Unidos ía en aumento, o país que dominaba o mundo das ideas -en filosofía, nas artes e as letras, nas ciencias naturais e en ciencias sociais- era sen dúbida Alemaña, ou para ser máis precisos, os países de fala alemá. Este feito ten unha grande relevancia, porque a tradición intelectual alemá non estivo, nin moito menos, á marxe dos posteriores acontecementos políticos.
Unha das razóns desta situación preeminente dos alemáns na esfera do pensamento eran as súas universidades, que foron a orixe de grande parte da química do século XIX e se atopaban na vangarda dos estudos bíbliocos e a arqueoloxía clásica, por non mencionar o propio concepto de doutoramento, que tivo a súa orixe en Alemaña. A segunda razón era de orde demográfica: en 1900 había en todo o territorio xermano parlante trinta e tres cidades con máis de cen mil habitantes, e a vida urbana era un elemento imprescindible á hora de crear un mercado de ideas. De entre todas estas cidades sobresaía Viena: se hai un lugar que poida considerarse como representativo da mentalidade da Europa occidental nos albores do século XX, este é sen dúbida a capital do Imperio austrohúngaro.
A diferenza doutros imperios, como, por exemplo, o británico ou o belga, a monarquía dual austrohúngara, baixo o dominio dos Habsburgo, posuía a meirande parte dos seus territorios en Europa: comprendía parte de Hungría, Bohemia, Romanía e Croacia, e contaba cun porto de mar en Trieste, que hoxe pertence a Italia. Por outra banda, estaba moi pechado en si mesmo; os xermanos formaban parte dunha raza orgullosa, moi consciente do seu pasado histórico e do que pensaban que os distinguía dos demáis pobos.”
Peter Watson: “Historia intelectual del siglo XX“.
* “Viena, 1900″, un documental en 4 partes: 1, 2, 3, 4.
Les français créent St.-Louis, comptoir à l’embouchure du fleuve Sénégal, en 1638. Quelques décennies plus tard, ils occupent aussi l’île de Gorée. À partir de 1854, le gouverneur Louis Faidherbe fonde Dakar [voir carte], il entreprend la conquête des territoires des wolofs et jette les bases de la future Afrique Occidentale Française (fédération qui regroupera de 1895 à 1958 le Sénégal, la Mauritanie, le Soudan (ancien Haut-Sénégal-Niger), la Haute-Volta, le Niger, la Guinée française, la Côte d’Ivoire et de Dahomey).
Quelques villes sénégalaises deviennent ainsi des ports d’exportation des monocultures dominantes, notamment celle de l’arachide. En 1880, plus de 23.000 tonnes d’arachides étaient expédiées sur le port de Rufisque, tandis que l’autre grand centre sénégalais de cette époque -St. Louis- n’en traitait que 6.000. À cause de cette spécialisation, les sols (avec un écosystème déjà fragile) ont subi des dégâts presque irréversibles.
L’héritage colonial s’affirme avec des traces sur le parcellaire et la voirie urbaine, quelquefois avec des plans en damier que l’on peut reconnaître, par exemple, au centre historique de Rufisque.
Au Sénégal, quatre communes (St-Louis, Gorée, Dakar et Rufisque) ont eu la particularité que ses habitants ont été citoyens français et ont envoyé un député à l’Assémblée nationale de la République Française des colonies de l’Afrique Occidentale Française (AOF). Le pays gagnera son indépendance en 1960 et Léopold Sédar Senghor devient son premier président. Il sera aussi un théoricien de la question de la négritude.
Cher frère blanc, Quand je suis né, j’étais noir, Quand j’ai grandi, j’étais noir, Quand je suis au soleil, je suis noir, Quand je suis malade, je suis noir, Quand je mourrai, je serai noir.
Tandis que toi, homme blanc, Quand tu es né, tu étais rose, Quand tu as grandi, tu étais blanc, Quand tu vas au soleil, tu es rouge, Quand tu as froid, tu es bleu, Quand tu as peur, tu es vert, Quand tu es malade, tu es jaune, Quand tu mourras, tu seras gris.
Como cadeau, present deste día deixámosvos un video sobre a última actividade fóra da aula do ano 2014, acompañado de música emerxente e bos desexos para o aninovo:
A Terra é un planeta con límites. O ser humano ten chegado a eses límites ao longo do século XX, e prepárase para explotar os recursos máis inaccesibles a comezos deste século XXI. Mentres tanto, a poboación non deixa de medrar. A #superpoboación convírtese na nai de todas as batallas. Porque máis poboación xenera máis demanda de recursos e máis esgotamento das reservas, máis emisión de dióxido de carbono á atmosfera -co conseguinte cambio climático-. Hai case 50 anos, Paul R. Ehrlich retomou as teses malthusianas en The Population Bombpara advertir, desde o punto de vista da bioloxía, da difícil sostibilidade dunha poboación crecente nun planeta de recursos limitados. E, anos máis tarde -xunto á súa dona Anne e J. Holdren-, propuxo a cifra de 2.000 millóns de habitantes como a poboación óptima do planeta, tendo acceso a un consumo enerxético un pouco inferior á media do dos países máis desenvolvidos actualmente. No planeta Terra vivimos hoxe máis de 7.000 millóns de persoas. As teses de Ehrlich foron desmontadas pola revolución verde, o conxunto de melloras xenéticas -acompañadas do emprego de fertilizantes químicos- que contribuiron a incrementar a produción de cereais en países como a India e Paquistán, e permitiron saciar cantas máis bocas se sumaban á mesa cada día. Recentemente, o xornalista científico Alan Weisman, retomando as teses dos Ehrlich, volve poñer enriba da mesa os perigos da superpoboación de cara a conservar os ecosistemas, a manter as condicións xerais da atmosfera e de cara á propia continuidade da especie humana. Faino en La cuenta atrás, un libro fascinante que analiza os éxitos e fracasos dunha morea de países canto á súa saúde reprodutiva. E propón o control da fecundidade como cabalo de batalla para lograr un planeta sustentable, no que non necesariamente prime a “economía do crecemento”, senón a “economía ecolóxica” -moitas veces compatible con devecer e adaptarse. * Consulta extractos do libro de Weisman aquí. E outro máis no recente artigo Sahel.
Este Nadal non será un Nadal calquera. Hai 100 anos, nas trincheiras de Bélxica, soldados inimigos festexaron un tempo único, quizás o do inicio da “civilización empática”. Esperemos que o vivas con pracer, mais non esquenzas que hai que coidar do que temos.
“Semella que a expresión “Grand Tour” naceu en 1670 nunha especie de guía turística que realizou un tal Richard Lassels despois dunha viaxe por Italia. Sexa como fose, a finais do século XVII a expresión xa fixera fortuna entre as clases altas do norte de Europa, en Alemaña e, sobre todo, en Inglaterra. E os xoves da alta sociedade xermana e británica, así como os escritores e pintores máis acomodados, lanzáronse a completar a súa formación clásica cun periplo polo sur, por Francia e por Italia, que podería durar incluso anos, e no que viaxaban acompañados por servos, secretarios, preceptores, amigos e, incluso, amantes, aínda que daba maior prestixio lograr unha amante italiana que levala posta. A viaxe podía concluir en Nápoles ou Sicilia, mais Roma era sen dúbida parada obrigatoria. Tanto furor espertou a aventura nos xoves británicos que toda a zona que rodea a actual Piazza di Spagna se coñecía co nome de “bairro dos ingleses” e había un famoso café coñecido co mesmo nome na Via della Croce, hoxe desaparecido. Notables escritores europeos, como o citado Goethe, e os Sterne, Stendhal, Dickens, Henry James, o español Fernández de Moratín…, e incluso moitos outros máis modernos, entre os que hai unha boa tropa de americanos, como Pound ou Hemingway, viviron e aínda siguen a vivir o seu particular “Grand Tour”. Tratábase (trátase aínda) de descubrir o corazón artístico da cidade e, con sorte, de vivir algunha que outra aventura sentimental. E de facer currículo, por suposto.”
“Suxerir que se apliquen os principios da xestión da fauna á nosa propia especie evoca abominacións como a de sacrificar selectivamente a seres humáns como se fosen cervos. (…)
Nembargantes, aínda que aspiremos aos ceos, como sinalaba Pascal, seguimos a ser mamíferos que, como todas as demáis criaturas terrestres, precisamos comida e auga, recursos que agora estamos a esquilmar. O noso marisco redúcese aos restos que arrancamos do fondo mariño; os nosos solos dependen de produtos químicos artificiais, os nosos ríos están contaminados e exhaustos. Exprimimos a códea terrestre para extraer minerais, explotamos mares xeados e dividimos átomos en lugares perigosos porque os combustibles facilmente extraíbles case se esgotaron. (…) Para sobrevivir e continuar o legado da nosa especie debemos adaptarnos en consecuencia.
De xeito inevitable (…) iso significa ir reducindo gradualmente o noso número. A alternativa é deixar que a natureza… o faga por nós.
¿E como podería facer iso a natureza? Probablemente dunha serie de formas en rápida sucesión, posto que cada perda desencadea outra nova. (…) O descenso dos niveis de osíxeno e o aumento dos índices metabólicos nunhas augas cada vez máis quentes están reducindo xa o tamaño corporal do bacallao e o abadexo do Atlántico Norte, e máis rápido do que os modelos predeciran. (…)
Ao noso actual ritmo crecente de emisión de gases de efecto invernadoiro… deixaremos pequeno ese incremento de 2 ºC nas vindeiras dúas ou tres décadas. Coas dúas terceiras partes da poboación mundial vivindo a unha distancia máxima duns 300 kilómetros de algunha costa, e coa meirande parte da economía do mundo concentrada en cidades costeiras, o potencial afundimento da civilización tal e como a coñecemos, no caso de que todos eses lugares se inundasen, supera a nosa capacidade de comprensión. Os actuais traumas orzamentarios semellarán triviais fronte á perspectiva de ter que erixir diques para protexer, por orde de poboación, cidades como Tokio, Shangai, Guangzhou, Karachi, Bombai, Iakarta, Nova Iorque, Manila, Estambul, Los Angeles, Londres, Lagos, Hong Kong, Cidade Ho Chi Minh, Miami, Singapur, Barcelona, Sidney…
Eramos moitos menos, e viviamos unha vida moito menos urbana e intensa, cando a Peste Negra matou aproximadamente a unha cuarta parte de todos os seres humáns a mediados do século XIV, e tamén cando a gripe española de 1918-1920 causou estragos na nosa especie, que por entón sumaba menos de 2.000 millóns de individuos, reducíndoa en aproximadamente 50 millóns.”
10 de decembro de 2014. Salón de Actos do IESP Xosé Neira Vilas. O Día Internacional dos Dereitos Humáns conmemórase no noso centro educativo cunha lembranza cara aos ¿desaparecidos? de Ayotzinapa -unha escola de mestres de Iguala-, México, hai meses. As primeiras análises de restos humanos dun vertedoiro conclúen que un dos 43 foi atopado alí.
O curso académico anterior, varios alumnos mexicanos -todos eles futbolistas de pro- estiveron connosco. Por iso esta é unha ocasión para lembralos na distancia, igual que eles nos lembran a nós. E aí está Sergio co seu contrabaixo; están Antón e Rodrigo evocando a Lennon, a Pink Floyd; velaí está o alumnado de 1º ESO pregoando o dereito á educación de todos os seres humáns; velaí as nosas lembranzas neste día, con poemas dun mexicano ilustre como Octavio Paz (lidos por Daniel, Iago, Orleni e Sara), e alocucións incluídas. #Igualágrimas é unha performance coa intención de que lembremos que hai moitos xeitos de aprender. Grazas a tod@s por facela posible, en especial grazas a Isabel e Fernando!
“O Sahara é igual de vasto e monocromático que o Ártico, salvo que este último se está reducindo e o primeiro está medrando, concretamente en direción ao Sur, cara ao cinto de transición semiárido coñecido como o Sahel, que separa o deserto das sabanas tropicais de África central. Coma un cinto en torno á parte superior do continente africano, o Sahel ten uns 1.000 kilómetros de norte a sur no seu punto máis ancho; alomenos de momento. (…)
En Níxer cada muller ten unha media de entre 7 e 8 fillos, o que representa a taxa de fecundidade humana máis elevada do planeta. (…)
Níxer, un país sen acceso ao mar, é algo maior que Francia, Alemania e Polonia xuntas. Situado directamente ao Sur de Libia e Alxeria, as catro quintas partes máis septentrionais do seu territorio están constituídas na súa meirande parte por un deserto inhabitable. A meirande parte dos nixerianos viven máis ao sur, no Sahel, que moitos aínda lembran cuberto de bosques de acacias, prados e baobabs. Hoxe, cando a vexetación se murcha e as temperaturas son por termo medio entre 1,5 e 2º C máis elevadas que as de a década de 1990, teñen medo de que cada vez se pareza máis ao Sahara. (…)
O único que contrarresta a fertilidade de Níxer, a máis alta do mundo, é que a esperanza de vida do país é de cincuenta anos. (…)
Nen sequera en Occidente existe tecnoloxía algunha que permita domesticar o clima desbocado. ¿Teñen considerado a planificación familiar para reducir o número de persoas ás que as terras deben sustentar?
Os homes estouran de risa. “Aqui todo o mundo ten máis dunha muller”, di o sultán, que ten catro.
“Non se lle pode pedir a un pai que deixe de ter fillos sen darlle unha solución respecto de quen traballará na súa granxa”, protesta un ancián de turbante branco.
“Se tés fillos, Deus resposta ás túas necesidades -di o novo alcalde-. Eu mesmo teño trinta e tres.”
A paisaxe é sempre -como define o Convenio Europeo da Paisaxe-, resultado da interación de factores naturais e/ou humanos.
A man do ser humano deforestou, labrou, edificou, contaminou… E como resultado de todo iso modificou a paisaxe natural, de xeito que, probablemente -tal e como nos contou Alan Weisman en El mundo sin nosotros- toda Europa podería ter o aspecto primixenio da puszcza ou bosque primitivo bielorruso-polonés de Bialowieza, cheo de moi variadas especies arbóreas que hoxe perderon os seus mellores exemplares.
Tamén Manhattan tería sido terra de pequenos outeiros entre os que circulaban os regatos que hoxe se teñen visto sustituídos pola rede de alcantarillado. Todo isto revelouno o estudo do proxecto Mannahatta acometido por Eric Sanderson.
E, se de repente, a especie humana abandonase estas paisaxes, a auga e a natureza retomarían o pulso, e en pouco máis de 35.000 anos o solo quedaría libre do chumbo depositado durante a era industrial; en 100.000 anos, o dióxido de carbono retornaría a niveis previos á aparición do ser humano, mais as trazas da humanidade non se perderían, pois probablemente as nosas emisións de radio e televisión seguirían viaxando -fragmentadas- polos confíns do Universo durante un tempo eterno e inestimable.
“Por entón [cando chegaron os colonizadores do Mayflower] Manhattan era unha extensión de 70 kilómetros cadrados de terreo poroso entretecido de raigames vivas que se levaban a media de 120 cm de choivas anuais ata as árbores e as herbas dos prados, que se bebían a súa parte e logo exhalaban o resto á atmosfera. Todo o que as raigames non absorbían pasaba a formar parte da capa freática da illa. Nalgúns casos afloraba en lagos e xunqueiras, mentres que o exceso se drenaba ao océano a través dos 40 cursos de auga que hoxe xacen atrapados baixo unha capa de cemento e asfalto.
Actualmente, debido a que queda moi pouco solo capaz de absorber a choiva e moi pouca vexetación capaz de exudala, e debido a que os edificios bloquean a luz do sol que permitiría a súa evaporación, a choiva queda retida en charcas ou sigue a gravidade baixando polas alcantarillas; ou ben flúe a través dos respiradeiros do metro, onde ven engadirse á auga que xa hai acumulada. (…)
… as cousas empezarían a desmoronarse durante o primeiro mes de marzo despois de que os seres humáns desaparecesen de Manhattan. Cada marzo, normalmente as temperaturas oscilan por enriba e por debaixo dos cero graos ata unhas 40 veces (presumiblemente, o cambio climático podería adiantar este fenómeno a febreiro). Cada vez que isto ocorre, a repetición do ciclo de xeo e desxeo fai que o asfalto e o cemento se agreten. Ao derretirse a neve, a auga introdúcese nas novas gretas. Logo, ao xearse, a auga expándese, co que as gretas se ensanchan máis.
Digamos que é a vinganza da auga por ter sido aplastada baixo a paisaxe urbana. Case todos os compoñentes da natureza se contraen cando se xean, mais as moléculas de H2O fan todo o contrario, organizándose en elegantes cristais hexagonais que ocupan arredor dun 9% máis do espazo que ocupaban cando fluían en estado líquido.”
Volvendo ao que nos atinxe, que non é eterno, recuperamos a idea da paisaxe como obxecto de interación natural e humana; se noutro tempo os esquíos poideron ir de árbore en árbore desde Xibraltar ata os Pireneos (ou desde Manhattan ás Rochosas), agora esa densidade está a desaparecer, a fragmentarse, a reducirse e as especies tenden a ser reemprazadas por outras, moitas veces de maior interese económico. Como consecuencia do crecemento global da poboación, as paisaxes tenden a transformarse e degradarse dun xeito máis acelerado, porque a poboación require recursos que extraer a un planeta que xa está sobreexplotado.
“En todo o mundo, a poboación humana aumenta nun millón de persoas cada catro días. Dado que en realidade non somos capaces de captar o que significan tales cifras, estas seguirán aumentando de xeito descontrolado ata facernos entrar en crise, como lles ten ocurrido a todas as demáis especies que se fixeron demasiado grandes para este contedor. O único que podería cambiar iso, aparte do sacrificio da extinción voluntaria da especie humana, é que demostrásemos que, despois de todo, a intelixencia nos fai realmente especiais.
A solución intelixente requerería o valor e a prudencia de poñer a proba os nosos coñecementos. Nalgúns aspectos resultaría penosa e doorosa, mais non fatal. Trataríase de limitar agora a un só o número de fillos para toda muller na Terra capaz de telos.”
