O 19 de setembro de 2021 comezou a erupción do volcán de Cumbre Vieja, na illa de A Palma. Acontece 50 anos despois da que tivo lugar en Teneguía, ao S. da illa, en 1971. É unha erupción de tipo estromboliano, con emisións explosivas de cinzas, piroclastos e coadas de lava que sepultaron vivendas e cultivos ao seu paso, camiño do mar, en dirección O.
En tres días, a coada de lava cubríu máis de 150 hectáreas e esnaquizou máis de 300 edificacións, obrigando ao desprazamento de 6.000 persoas. A coada de lava principal ameaza unha zona agrícola ben produtiva, correspondente ao municipio de Los Llanos. É unha das áreas de maior produtividade da illa; en 2017 censábanse neste concello case 300 ha. de invernadoiros e case 1.000 ha. de regadío. As producións agrícolas principais inclúen plataneiras e aguacates. No concello de Tazacorte, a produción de plátanos tamén é ben importante, con case 700 ha. dedicadas en 2017.
O inquebrantable poder da natureza nunha illa volcánica amosa dúas caras sempre presentes: por unha banda, ofrece solos fértiles para o desenvolvemento das actividades agrícolas; por outra, ameaza a actividade humana cun risco natural que esta vez terá consecuencias devastadoras.
As erupcións históricas censadas na illa tiveron ata agora unha duración media de 58 días. A Palma é unha illa en construción. A paisaxe mudará unha vez remate a erupción de Cumbre Vieja.
Consulta as actualizacións deste episodio en Twitter (busca:”@_xosea #Xeobach #Vulcanismo”).
Ao longo de 50 capítulos agrupados tematicamente en seccións de dez en dez (o que non está, o que non vemos, o hipervisible, o indesexable de ver ou o que non debería existir), o autor viaxa do Mediterráneo ao Pacífico, de Europa a Asia, de Brasil a Australia. Percorremos o mundo en busca do urbanismo de novo cuño, dos edificios macabros e esbeltos, das apostas arquitectónicas máis rompedoras ou daquelas que quedaron abandonadas en medio de desertos ou paradisíacos escenarios de futuro. Do máis elemental ao máis complexo, o autor ilustra con introduccións estéticas ou cómicas, historias arquitectónicas que nos aproximan á esencia da disciplina. Porque non están ausentes as ensinanzas sobre materiais -formigón, pudinga, ferro, arxila, plástico, pedra,…- nin estilos; Torrijos é capaz de facernos entender o barroquismo do Centro Pompidou, o modernismo da City Hall Station, o fachadismo inenarrable de Freddy Mamani. O autor non desaproveita a ocasión para apuntalar informacións sobre os elementos básicos da arquitectura: o espazo, a luz,…
É unha lectura fresca, estimulante. Cada historia é independente e achéganos a espazos que agochan sorpresas e misterios, mesmo cuestionan definicións como a de rañaceos. Citas literarias pertinentes e prefacios sintéticos aproxímannos a Atlantropa, Sealand, Varosha, Shibam, Asmara, Uyuni, Colma, Fordlandia,… Perdámonos!!!!
O cambio climático antropoxénico é consecuencia directa do modelo consumista implementado polo capitalismo. Máis alá dos riscos que comporta, modifica tamén os intereses xeoestratéxicos e produtivos en certas áreas.
Hoxe en día, o Ártico está entre as zonas do globo terráqueo onde o cambio climático é máis dramático e perceptible. O quecemento no norte prodúcese o doble de rápido ca o da media mundial, e cada vez acelérase máis, tal e como nos advirte no seu último informe o IPCC.
Ven de publicar o INE o dato provisional de nacementos e defuncións no ano 2020. O ano da pandemia acadou un récord de mortalidade inaudito – a cifra máis alta desde 1941, provocado pola sobremortalidade a ela debida. Ademáis, a tendenza á caída progresiva da natalidade -acentuada en tempos de crise- incrementa o saldo vexetativo negativo en España. Os datos son clarificadores: estamos diante dunha sociedade avellentada e con dificultade para manter as cotizacións das pensións (en maio de 2021 hai unha media de 1,95 cotizantes por persoa xubilada). Que nos deparará o futuro?
On pourrait définir Léonard de Vinci comme un maître de l’innovation. “Homme universel”, le peintre a sensiblement développé la curiosité pour imaginer des nouveaux outils: le scaphandre, le parachute, l’ornithoptère,… Il devient dessinateur, ingénieur, scientifique, à la pair que maître des beaux arts.
À La Corogne, cette semaine, on va visiter l’exposition “Leonardo da Vinci: observa, cuestiona, experimenta”, avec des reproductions de son “Homo quadratus”, “Bateau à pelles”, “Machine à voler” et la “Vis aérienne“. Le génie de Léonard s’inspire sur l’utilisation de la méthode scientifique.
Un régime autoritaire et allié de l’Axe fasciste pendant la Seconde Guerre Mondiale s’installe en Espagne en avril 1939. Même si le refus de participer directement aux côtés de Hitler est rejeté par Franco à Hendaye (1940), le régime envoie la Division Bleue et autorise des exportations de wolfram pour les nazis. L’exil républicain aura toujours l’espoir du bouleversement du franquisme, mais cela n’arriverait jamais. Donc les opposants du régime essayent de faire chuter la dictature. Qui sont eux, pendant presque 40 ans?
Avant tout, l’opposition démocratique s’organise. Les autorités républicaines, même après la démission d’Azaña, gardent le gouvernement au Mexique, au début sous la présidence de Martínez Barrio. L’héritier d’Alphonse XIII, Juan de Bourbon demande la restauration de la monarchie avec la publication du Manifeste de Lausanne. Les libéraux, dont Salvador de Madariaga est un vrai exemple, demandent le départ de Franco. Du début des années 1960, les revendications nationalistes catalanes démarrent, et la “conjuration de Munich” (1962) demande la mise en place d’une vraie démocratie, pas la “démocratie organique” qui défendait le régime. Tout près de la mort de Franco, le PCE organise la Junte Démocratique d’Espagne (1974) afin de proposer la formation d’un gouvernement provisoire et l’amnistie des délits politiques; en 1975, la Plateforme Démocratique devient aussi une force d’opposition revendicatrice des droits et libertés, cette fois-ci autour du PSOE.
En plus, les masses, soumises pendant les années 1940, se reveillent à partir de la décennie charnière de 1950. Le boycott aux tramways de Barcelone, en 1951, représente la première grève contre le franquisme. Dans un régime où la liberté n’existe pas, les syndicalistes s’infiltrent dedans le syndicat vertical et organisent CC.OO., liées au Parti Communiste et appuyées même par les HOAC catholiques. Le redoublement des grèves politiques mènent à la participation étudiante, encouragée à la fin des années 1960 par quelques professeurs universitaires comme Tierno Galván. Plus tard, la direction de CC.OO. sera arrêtée et condamnée par le Procès 1001. L’église catholique, tellement proche d’un régime “national-catholique”, commence à critiquer le franquisme au moment du “desarrollismo”, une fois les grandes agglomérations urbaines reçoivent l’exode rural et hébergent les pauvres “chabolistas” dont les “curas rojos” s’en occupent. Le Concile Vatican II provoquera un changement d’avis des autorités ecclésiastiques, bien représenté par le cardinal Tarancón.
Finalement, il ne faut pas oublier l’opposition violente au franquisme, soutenue par le PCE pendant les années 1940, au moment de réaffirmer la lutte armée dans les zones de montagne, amenée par les maquis anarchistes et communistes. Pendant les années 1950, on abandonne cette lutte, mais on envisage la naissance de la bande terroriste ETA, de plus en plus radicalisée et partisane de l’indépendance basque; depuis les années 1960, la bande pratique des assassinats, mais le plus grand “succès” sera “l’opération Ogro” contre le premier ministre Carrero Blanco, en 1973. Le terrorisme d’extrême gauche est incarné aussi par le FRAP et le GRAPO. Les conséquences de ces actes accompagneront les premier pas de la transition démocratique en Espagne.
L’opposition au franquisme augmente les dernières années. La presse internationale critique le manque de libertés, les chanteurs échappent à la censure de presse, les ministres plus “progressistes” demandent l’ouverture, le futur roi Juan Carlos s’entoure de conseillers contraires au “bunker”. La crise économique frappe l’Espagne dans un contexte de “fin de cycle”. Est-ce que la transition démocratique sera capable d’effacer les affrontements et aboutir à l’unité?
Jean Ziegler aproxímanos ao capitalismo como orde caníbal. Cóntallo á súa neta, nun formato que xa se aproxima ao clasicismo, en modo conversa, con verbas claras e directas, ben pensadas para os adolescentes. Na súa versión en español de Ed. Invisibles, o autor inclúe un epílogo escrito durante os primeiros meses da actual pandemia de COVID-19, onde analiza como a deslocalización industrial farmacéutica provocou incapacidade de acción nos Estados ricos europeos:
“O capitalismo mata. Para poder gañar a batalla contra a pandemia temos que derrubar o reinado planetario das oligarquías do capital financieiro globalizado.”
A construción da canle moderna, entre Port Said e Suez, iniciouse coa concesión obtida polo diplomático francés Ferdinand de Lesseps, e comezouse formalmente en 1859. Coa participación de máis dun millón e medio de exipcios -dos que morreron uns 125.000 por mor, principalmente, do cólera, a canle foi sucada por primeira vez por un navío en 1867 -ben que a inauguración oficial tivo lugar en 1869, e con ese motivo estaba prevista a estrea da Aidade Verdi.
Despois de ser ocupado polas tropas británicas e declarada zona neutral na Convención de Constantinopla (1888), a canle sería nacionalizada por Nasser en 1956 co gallo de financiar o encoro de Asuán. En 2015 inaugurouse a ampliación recente da canle, baixo o mandato de Al-Sisi.
Un 10% das mercadorías a nivel mundial transitan por esta canle, incluíndo grande parte da importación de petróleo do Golfo Pérsico a Europa. Case 19.000 buques pasaron por el en 2020, mesmo coa redución do tráfico mundial por mor da pandemia.
En 2021 encallou o Ever Given -segundo a compañía, por culpa dunha treboada de pó- e provocou a paralización do tráfico marítimo na zona e a subida do petróleo nos mercados bursátiles. Os portacontedores son cada vez máis grandes e os mares semellan máis estreitos, porque as comunicacións globalízanse, e o tráfico marítimo é o máis importante en tamaño.
Sofonisba Anguissola (1530-1626) est une peintre italienne qui est arrivée à la Cour de Phillipe II en Espagne comme dame d’honneur. Là, elle fait des portraits notables, comme celui de 1565, un huile sur toile qui présente le roi comme courtisan, le premier dignitaire du royaume.
Au Jeu des échecs(1555), Sofonisba présente trois filles, soeurs de la peintre, en train de jouer, surveillées par une servante plus vieille. Voici une peinture laïque avec un fond de paysage brumeux, bleuâtre, en mode sfumato. Le jeu des regards des dames nous mène à l’intérieur de ce tableau qui mélange deux genres de perspectives: d’un côté, le point de vue élevé afin de remarquer la planche des échecs, et une autre linéaire pour le fond de paysage, un regard droit et profond.
La plupart des bactéries sont utiles ou inoffensives. Mais les bactéries pathogènes sont des bactéries responsables d’une maladie même chez le sujet ” sain ” (ex: typhoïde, choléra, tuberculose, méningite…). Ces bactéries pathogènes peuvent (pneumocoque, Haemophilus, méningocoque..) ou non (Mycobacterium tuberculosis, Salmonella, Shigella, Vibrio cholerae..) appartenir à la flore humaine commensale.
Por mor da pandemia mundial de COVID-19, a caída anual do PIB en España en 2020 foi a terceira máis intensa do último século e medio, e foi dun 11,1%. Nada que ver coa caída do PIB turístico, que foi espantosa: un 68,9%. A balanza de pagos, tradicionalmente compensada polo sector turístico (un dos máis puxantes no noso Estado -se non o que máis), non contou esta vez co seu aporte.
A evolución da aportación ao PIB por parte do turismo, na década de 2010, foi sempre á alza, e chegou en 2019 ao 12,4%; en 2020, a aportación superou apenas o 4%. Todas as cifras certifican o afundimento: dos 83,5 millóns de turistas estranxeiros chegados en 2019 pasouse a apenas 19 millóns en 2020 (cifras propias de 1968, cando España botaba a andar como mercado turístico no ambiente internacional).
Se 1816 foi oano sen verán, 2020 foi o ano sen turismo -cando menos ao nivel que viñamos acostumándonos. Se da erupción do Tambora xurdíu -en diferido- o mito de Frankenstein, ¿que monstro biónico poderá xurdir desta pandemia?
A finalidade da descarbonización da economía é a de reducir as emisións de GEI (gases de efecto invernadoiro), dentro da estratexia de apostar polas enerxías renovables e respetar os acordos dos sucesivos cumios climáticos patrocinados pola ONU. O compromiso, que foi adoptado como estratexia polo goberno español a finais de 2020, permite esperar cumplir coa “neutralidade climática” de cara a 2050.
A redución das emisións e o aforro enerxético están na base dunha política que afectará á industria e á construción, por canto se buscará unha maior eficiencia enerxética nas novas construcións; mais tamén un sector como o agrícola terá que implicarse na diminución de efectos contaminantes sobre o solo e a atmosfera.
Un dos aspectos nos que é máis palpable esta política de descarbonización -relacionada co cambio climático antropoxénico- é o correspondente ao peche de centrais térmicas, que está a ser levado a cabo nestes tempos en distintos lugares de España.
Un fondo de bruma -como na Gioconda– e un interior de loggia con escena relixiosa. Jan Van Eyck constrúe a súa “Virxe do chanceler Rolin”[*] cunha perspectiva albertiana: as baldosas da estancia fúganse cara a un fondo paisaxístico no que un río sinuoso é atravesado por unha ponte e albiscamos a catedral de ¿Liexa?.
O protagonista é un doante ben rico, diplomático de Borgoña, axeonllado diante dunha Virxe que presenta ao Neno Deus, na actitude do futuro Salvator Mundi (bendecindo coa man dereita e coa bola do mundo sostida pola esquerda, un neno con cara de vello). A arcada de medio punto peraltada amosa tres vans que se poderían identificar coa Trinidade, e ofrecen mostras ben significativas do detallismo do pintor flamengo, que fía un mundo nun centímetro cadrado.
Como diplomático de Borgoña, Van Eyck viaxou a unha Italia que se atopaba xa en pleno Renacemento, un territorio no que máis tarde Leonardo da Vinci completaría o estudo da perspectiva e profundizaría no retrato psicolóxico. Co uso do óleo sobre táboa, o pintor flamengo utilizou as veladuras para afirmar a minuciosidade nas súas obras.
A produción de enerxía nuclear en España para uso civil comezou nos anos 1960, cando se construiron as centrais de Zorita, Garoña e Vandellós I. Nos anos 1970 ampliouse o parque de centrais nucleares con Almaraz, Ascó e Cofrentes; a central de Lemóniz foi rematada, mais xa non entrou en funcionamento por mor da aplicación da moratoria nuclear por parte do goberno socialista de Felipe González en 1984. Nos anos 1980 puxéronse en marcha Trillo e Vandellós II, e en 1985 creouse ENRESA, empresa encargada da xestión dos residuos radiactivos.
En 2020, a enerxía nuclear contribuíu coa xeración do 22,18% (chegara ao 35% nos anos 1990) da produción enerxética española: é a fonte de enerxía de maior importancia a nivel nacional, se ben contribúe ben menos á produción final de enerxía ca noutros países como Francia. Desde hai anos, a produción nuclear en España está estabilizada, mesmo co parón de centrais como Garoña en 2013. Hai unha fábrica de combustible nuclear en Salamanca e un centro de almacenamento de residuos en Córdoba; tamén está prevista a construción dun ATC (almacén temporal centralizado) de residuos de maior radiactividad en Villar de Cañas (Cuenca).
Os reactores nucleares españois teñen unhas necesidades medias dunhas 1.800 toneladas de uranio natural, que se importa de minas de Canadá, Australia, Sudáfrica, Níxer, Namibia e Rusia. E iso a pesares de ter España unhas reservas nacionais avaliadas en 4.650 toneladas -mais que non son rendiblemente explotables a día de hoxe. Na provincia de Salamanca atópanse as principais reservas, agora que o proxecto da mina de Retortillose atopa no seu momento crucial.
Desde 2011, a Lei de Economía Sostible permitíu a ampliación da vida útil das centrais nucleares máis alá de 40 anos, se o autoriza o Consello de Seguridade Nuclear, se ben o fondo da lei tamén incide na eficiencia e no aforro enerxéticos. Diversas empresas (Nuclenor, Endesa, Naturgy, Iberdrola e HC Energía) participan hoxe na xestión das centrais nucleares abertas, que, de todos xeitos, non deberían prorrogar a súa actividade máis alá de 2035 -nas condicións de explotación establecidas actualmente.
A sociedade española ten manifestado en diversas enquisas a súa preocupación pola seguridade das instalacións nucleares e desta enerxía en particular; sucesivos estudios do CIS así o testemuñan. A opinión pública e os grupos ecoloxistas -mobilizados fortemente durante os primeiros anos da transición democrática- teñen presente traxedias como as de Chernobyl (1986) -tan ben reflectida no obra de Svetlana Aleksievich– e Fukushima (2011) para antepoñer dúbidas e apostar preferentemente polas enerxías renovábeis.
A pegada do ser humano no planeta Terra en tempos do Antropoceno ha de medirse en toneladas: toneladas de sedimentos desprazadas para a construción de estradas e vías de comunicación, para a posta en marcha de proxectos mineiros e industriais megalómanos; toneladas de biomasa peláxica desaparecida por mor da sobrepesca e dos problemas de eutrofización e acidificación dos mares e océanos; toneladas de refugallos nucleares derivados de probas armamentísticas, extracción de uranio e centrais nucleares sempre en risco de accidente; toneladas de arrecifes de coral en perigo, progresivamente blanqueados e en risco de desaparición pola elevación da temperatura mariña; toneladas de formigón investidas en acondicionar espazos urbanizados litorais con risco de inundación por mor da subida da temperatura media terrestre, en tempos de cambio climático antropoxénico acelerado; toneladas de plástico acumuladas no Pacífico norte por mor dun consumismo desmesurado e insensible, que se asentarán desmigalladas despois de decenas de anos no leito oceánico, non sen antes causar a morte de fauna que se achegue ás súas cores mortais.
David Farrier desplega a súa didáctica para concienciarnos sobre a problemática ambiental que vivimos e que legaremos como fósiles a un futuro que ten que medirse en centos de millóns de anos. Cando os arqueólogos descubran a nosa pegada verán que fomos destrutivos e aniquiladores, que vivimos en tempos de extinción de fauna, que consumimos recursos a esgalla -sen preocuparnos en exceso pola súa continuidade, pois atentamos severamente contra a biodiversidade. Grande parte do noso legado xa está aventurado na literatura de Okri, no Kalevala, en Virginia Woolf e mesmo en Ovidio. E o autor, humanista, introduce fragmentos de obras literarias para pautar un relato científico construído a base de experiencias particulares e viaxes a Australia, Escandinavia e China, ben que o punto de partida non deixa de ser o Edimburgo onde imparte aulas.
Vibrante e instructivo, cunha documentación portentosa, o libro afonda na capacidade de Homo Sapiens para modificar a pel da Terra dun xeito impactante desde a revolución industrial: sintetizando novos minerais, provocando a creación de zonas mortas hipóxicas e anóxicas nos mares e océanos, trazando sucos de millóns de km a xeito de estradas asfaltadas, contribuindo á extinción dos glaciares que tan necesarios son para o aprovisionamento de auga doce en certas áreas. Pero hai que ter conciencia de que todo isto quedará fosilizado, mesmo quizás a nosa especie. Quizás o quecemento global actual, que podería alterar os ciclos de glaciacións correntes cada certo tempo, só sexa resistido polas medusas, eses seres que permanecen nos nosos océanos como lembranzas dun pasado remoto invariable. Nós, como especie, estamos sometidos á evolución. E, por moito que tentemos xogar a ser pequenos deuses, mesmo neste día que tentamos perseverar na nosa “conquista de Marte”, non somos eternos.
En pleno auxe do Gótico en Europa, o mestre flamengo que morreu en Bruxas actuaría como notario do casamento dun mercador toscano coa súa dona (tese de Panofsky hoxe dificilmente sostible, xa que a cerimonia semella ter sido celebrada ben máis tarde). O interior desta habitación está cheo de simbolismo relixioso (a lámpada, o rosario, o cabezal da cama, o can,…) e detallismo de iluminador. Van Eyck é xa un pintor prerrenacentista flamengo, naturalista e introductor do óleo sobre táboa. É este o retrato dun matrimonio ou un homenaxe póstumo e funerario á muller xa falecida?
Grant Wood escolleu á súa irmá e ao seu dentista para representalos diante dunha casa que luce unha fiestra oxival en estilo carpinteiro gótico. A casa Dibble, hoxe en día, é lugar de visita turística no SE de Iowa, en pleno medio oeste dos USA. O pintor inmortalizouna detrás dunha parella na que aventuramos a un orgulloso granxeiro teimudo, disposto a defender a súa propiedade de calquera ataque externo, mentres a súa suposta muller olla perdida ao baleiro, exhibindo un camafeo herdado.
As dúas imaxes están lonxanas tamén socioloxicamente: mentres Bruxas era unha cidade cosmopolita, almacén das vilas hanseáticas no s. XIV -aínda que comezou a decaer no s. XV, o interior de Iowa é terra de inmigrantes europeos -moitas veces de costumes puritanos e valores tradicionais. O matrimonio italiano de Flandres -representante do patriciado urbano- vive nun interior de riqueza xurdida da actividade comercial; a parella norteamericana arraiga nunha propiedade levantada co suor campesiño. A puxanza flamenga contrasta coa recesión na que Wood pinta unha obra que reflicte o malestar causado polo crack de 1929. Mais un fío tenro de respeto pola tradición une ambas pinturas, abraza a simplicidade das facianas e a concentración dos acenos. E a atmosfera é limpa e estática, ofrece calma a quen a escrute.
Dicía hai uns días nunha entrevistaMaría Neira -directora de Saúde Pública e Medio Ambiente da OMS- que os últimos gromos epidémicos proceden, nun 70%, da deforestación de certas áreas do planeta, especialmente nas zonas tropicais. Environnement e ser humano participan da mesma infraestrutura, Gaia, e van da man, parasitándose mutuamente. Iso é o que fan os virus, parasitar e infectar, se ben Juan Fueyo advírtenos no seu último traballo que tamén poden estar na orixe da nosa linguaxe, o desenvolvemento das sinapses no noso cerebro e ser eficientes para a viroinumunoterapia futura que poida avanzar notablemente na cura do cancro.
Coidar do medio ambiente deberá servirnos para evitar traxedias que se apuntan, como a dos refuxiados climáticos. O ser humano deixará bastantes pegadas na pel da Terra, o Antropoceno ha de fosilizar con premeditación. Igual non somos máis ca o simio espidoou o terceiro chimpancé [*], e ben deberiamos reflexionar sobre o papel que nos corresponde en interacción con este punto azul nunha beira da galaxia. Despois de todo, o tempo cósmico que levamos sobre a Terra desde o Big Bang é de pouco máis dun minuto nun ano. Igual é tempo de pensalo, agora que hai pandemia.
En xaneiro de 2021 cumplíuse un ano do primeiro caso de COVID-19 en España (aínda que a pandemia sería declarada pola OMS en marzo de 2020, se ben o seu inicio ha de retrotraerse un mes máis a Wuhan, China). Trece meses despois do “paciente 0” -que quizás no futuro se adapte á “hipótese do cazador” doutras pandemias como o SIDA, a universidade Johns Hopkins contabiliza máis de 100 millóns de infectados no mundo e máis de 2.000.000 de falecidos por causa desta enfermidade. Deles, 2/3 téñense producido en 10 países que encabezan o ránking mundial de mortes. E entre eles non está China.
A virosfera lanzounos un envite que mudou as nosas vidas: estados de alarma, medidas sanitarias, unha carreira incesante a prol da vacina, crise económica e distancia social. Homo virus camiña polas sendas da distopía e co medo de non recuperar a vida normal, por moito que nun tempo se quixese acuñar aquel eufemismo de “nova normalidade”. Esta pandemia deberanos facer aprender de cara a outras sucesivas que se aveciñan, das que Juan Fueyo nos advirte en Viral… E escoitar tantas veces voces:
En 1924, Oparine publie L’origine de la vie, le livre où on proposait que la chimie qui existait sur la Terre primitive pourrait donner origine à la vie. Selon lui, quelques composés organiques seraient les premiers éléments de la vie; même les acides aminés seraient formés quand l’atmosphère de la Terre avait seulement du méthane, de l’ammonium et de l’azote. Ces éléments, dilués sur les océans primitifs, soumis à un mouvement permanent, aux rayons ultraviolets du Soleil et à des courants électriques qui venaient des éruptions volcaniques, auraient besoin de temps pour former les premiers organismes.
Les premiers pas qui mènent au développement de la vie étaient résumés en 1949 dans le magnifique travail du chercheur irlandais John Desmond Bernal, entitré Les bases physiques de la vie. Ces pas seraient: l’accumulation de substances chimiques et des processus stables qui les relient, la stabilisation de ces processus par un type d’énergie différente à la solaire, l’apparition de l’oxygène et la respiration et, finalement, le développement des cellules et de tous les organismes à partir de celles-ci.
En 1953, Miller et Urey, moyennant un sybillin alambic, ont mélangé les éléments calculés par Oparine. On a ajouté de l’eau et on a bouilli de façon intermittente la solution, et au passage de deux électrodes qui simulairaient les décharges électriques de l’atmosphère primitive. Une semaine après, avec des cycles d’ébullition et d’électrocution, l’eau de l’échantillon du mélange est devenue rougeâtre et trouble, et on a vérifié qu’elle contenait des acides aminés. Ce serait l’origine de la “soupe primordiale”.
D’autres théories -non acceptées selon l’expérience de Miller-Urey, partisane de l’origine de la vie sur Terre- entraînent l’influence de la panspermie. Alors, l’origine des organismes vivants sur Terre serait extraterrestre, et on peut considérer aussi l’origine de l’eau à partir du grand bombardement tardif. La théorie de Hoyle-Wickramasinghe tient à donner importance aux comètes comme porteurs de vie.
En tout cas, le calendrier cosmique imaginé par Carl Sagan implique que la vie -et surtout la vie humaine- est tellement récente. Si on étend le calendrier l’année suivante, à la fin janvier les températures terrestres monteront autant que la vie sera impossible: la Terre deviendra un enfer tel que Vénus. Le printemps suivant, La Voie Lactée percutera contre la galaxie d’Andromède. Aucune des galaxies va rester de la même façon à partir de ce moment.
