Europa regina

Une carte de 1570 représente l’Europe comme une reine. C’est l’oeuvre de Sebastien Münster, un cartographe né le jour où Bartolomé Diaz a découvert le Cap de Bonne Espérance (janvier 1489).

La carte imaginaire qui montre l’Europe comme une reine qui a dans ses mains un globe et un sceptre démontre une idée de supériorité de ce continent. La reine symbolise la dominance et la fertilité, caractéristiques du fait historique et géopolitique de l’expansion coloniale à cette époque. L’Europe du XVIème siècle devient le continent de l’initiative des découvertes géographiques. La Grandeur atteint l’Europe, symbolisée par une femme jeune et élégante, qui porte la couronne sur la péninsule ibérique -le territoire le plus entrepreneur des voyages de “découverte”.

L’Espagne est la tête de cette reine mystique. Si avant l’ère moderne l’Espagne n‟existait pas comme une nation, après le mariage des Rois Catholiques elle devient la première puissance économique de l‟Europe tout au long du XVIème siècle et la plupart du XVIIème siècle, une position renforcée par le commerce et par la richesse des possessions coloniales, dont les trois piliers sont la mise en valeur du continent américain avec la production de métaux précieux, l’économie de plantation et la traite négrière. Quelques années plus tard, l’Espagne rejoint le Portugal sous le commandement de Philippe II -celui qui prononce la fameuse phrase: “Dans mes domaines, le soleil ne se couche jamais”.

La carte présente les principaux fleuves de l’Europe (le Rhône, le Rhin, le Vistule, la Danube,…); le coeur appartient à la Bohême, à l’intérieur d’une fertile plaine. Derrière la fôret de l’Est, les russes se cachent. Au-delà de la mer Noire, l’Asie se pointe. Toute une leçon de géopolitique sans avoir conscience du sujet.

Fuso horario

Mira por onde nos queren sorprender agora co debate sobre o cambio de hora e os fusos horarios. Pois este fío de Eduardo Suárez igual nos pon en antecendentes: foi a expansión do ferrocarril a que provocou o axuste do reloxo (no século XIX), pois antes cada vila calculaba a hora en función da hora solar. Foi en 1884 cando se puxo en marcha o actual sistema de fusos horarios, que exemplificaba na elección do meridiano de Greenwich o dominio imperial británico daqueles tempos (por certo, 10 anos despois un anarquista francés tentou poñer unha bomba no observatorio de Greenwich, co resultado da morte do anarquista).

Agora discútese sobre a necesidade de cambiar o fuso horario en España ou decidir se nos quedamos co horario de verán ou o de inverno… Que pensades vós?

Mapas

Agora que Narukawa ven de gañar un premio por diseñar un mapa “que reflicte fidelmente as proporcións do planeta”, convén  lembrar que “todos os mapas distorsionan a realidade” (Mark Monmonier), poisnon hai solución matemática á proxección dunha esfera sobre unha superficie plana (Juan José Arranz). Cando menos, o mapa de Narukawa ten a virtude de proporcionarnos unha visión cartográfica do presente, na que o Pacífico é o centro de atención e Europa é cada vez máis “fisterra”.

Nun libro cheo de anécdotas, Un mapa en la cabeza, Ken Jennings alecciónanos sobre distintos aspectos da cartografía, tan esencial para a Xeografía. Desde os tempos de Ptolomeo ata a publicación do mapa de Waldseemüller, desde as máis antigas e recentes proxeccións cartográficas á cartografía dixital, os mapas delimitan liñas de fronteira, son obxectos de colección ou permanecen como monopolios de diferentes organismos. Podemos utilizalos para xogar ao geocaching -precedente da exitosa caza virtual de Pokemon Go- ou buscar confluencias de graos, alí onde meridianos e paralelos se xuntan en puntos singulares do planeta; podemos recrealos como mapas fantásticos que fan voar a nosa imaxinación; mesmo teremos a oportunidade de ver o mundo dun xeito diferente ao que estamos acostumados. Pero sempre están presentes nas nosas vidas, unha vez que os GPS e diversos sistemas de localización se teñen implantado na realidade cotiá, mesmo sobredimensionada coa realidade aumentada.

Os mapas teñen cambiado, nalgún intre, o curso da historia, tal e como nos descubre Jerry Brotton na súa Historia do mundo en 12 mapas. E están cheos de singularidades, tal como nolas contou Simon Garfield en En el mapa.

Ver o planeta

O planeta onde vivimos tense representado de moitos xeitos, a través de cartografías simples ou rigorosas -segundo o coñecemento do mesmo vai ampliándose.

Aínda que a visión máis habitual que temos da Terra é a da proxección Mercator -moi útil como carta náutica, pois sirve para calcular do mellor xeito posible as distancias entre dous puntos en liña recta-, outras proxeccións como a de Gall-Peters -máis respetuosa coas distintas proporcións superficiais dos continentes- están a rivalizar con esta primacía.

¿E que dicir do mapa Dymaxion de Fuller? Pois velaquí unha proxección sobre icosaedro que presenta a superficie da Terra sen N nin S, sen “arriba” e “abaixo”, como se os continentes fosen unha inmensa illa á deriva no océano predominante. Esta proxección ten unha menor distorsión do tamaño relativo das zonas -se a comparamos coa de Mercator- e menos distorsión de formas nas áreas -se a comparamos coa de Peters-… ¿Quedades “perdidos” e non localizades os continentes coa visión tradicional que deles temos? ¿Ou parécevos que paga a pena inspirarse nesta proxección para pintar algo semellante ao “Map” de Jasper Johns, de 1967, agora exhibido no Museo Ludwig de Colonia?

Máis recentes son os desenvolvementos poliédricos de Jake J. van Wijk, apuntando a diferentes formas de “despregar” ou “desdobrar” a Terra:

En todo caso, o planeta pode verse de múltiples xeitos e con moitas variables dignas de ser examinadas. Velaquí 50 mapas para analizar diversas variables do noso planeta e profundizar en visións paralelas, entrecurtadas ou alternativas.

– Ver animación en El País comparando as proxeccións de Mercator e Peters.

– Comprobar os coñecementos sobre proxeccións cartográficas en educ.ar.

– Consultar o listado de proxeccións cartográficas en wikipedia.

Comentar mapas temáticos

Os mapas temáticos poden ser de moi diversos tipos: de puntos, de isoliñas, de coropletas, corocromáticos, cartogramas, de fluxos, anamórficos,…

Aproveitamos esta ocasión para ofrecervos uns exemplos de mapas comentados, tomando como exemplo de base o correspondente ao mapa mundial co IDH correspondente a 2010 (fai click na imaxe para acceder):

Mapas topográficos

Un mapa é unha representación a escala dunha área xeográfica, a escala e impresa sobre unha superficie plana. Habitualmente, o mapa máis utilizado para representar áreas do terreo é o mapa topográfico.

En España é o IGN (Instituto Xeográfico Nacional) o organismo -creado en 1870- encargado da realización dos mapas topográficos, especialmente ás escalas 1:25.000 e 1:50.000. A primeira folla do mapa topográfico a escala 1:50.000 (correspondente a Madrid) foi publicada en 1875, e en 1968, o Servizo Xeográfico do Exército entregou a última a esta escala (correspondente a San Nicolás de Tolentino, provincia de Las Palmas). En total, a escala 1:50.000, a superficie de España está cartografiada en 1.106 follas.

Un mapa topográfico, ademáis da escala, inclúe: as curvas de nivel, mediante as que se amosan as variacións en modelado e altitude do relevo, atendendo sobre todo á representación das cotas de altitude; información sobre a rede hidrográfica, a vexetación e os cultivos; as localidades e vías de comunicación; algunhas actividades económicas relevantes,…

Unha curva de nivel é unha liña debuxada nun mapa que une todos os puntos representados á mesma altitude sobre o nivel do mar; as curvas de nivel son pechadas, equidistantes e non poden cortarse entre elas. Algunhas son representadas con maior grosor (as que son múltiplos de 50 nos mapas topográficos a escala 1:25.000, nos que a equidistancia das curvas é de 10 m.; as que son múltiplos de 100 nos mapas topográficos a escala 1:50.000, nos que a equidistancia das curvas é de 20 m) e son chamadas curvas mestras.

Nos mapas topográficos soen empregarse dous tipos de escala: a escala numérica e a escala gráfica (na que observamos a correspondencia lineal en km dun tramo do mapa na realidade).

* Consulta unha información do IGN sobre conceptos cartográficos.

* Consulta un artigo sobre a historia do mapa topográfico español, de Ángel Paladini.

* Visualiza a cuadrícula cos mapas topográficos de España a escala 1:50.000.

* Olla unha presentación de Isaac Buzo sobre o comentario de mapas topográficos.

* Visualiza unha pequena explicación sobre o mapa topográfico, de Alfonso de Mier e Rosa Leva.

* E constrúe perfís topográficos aquí¿Queres probar cunha área de fortes contrastes e pendentes?

Algúns mapas útiles

 

Sempre son útiles mapas mudos en branco e negro para entregar traballos de aula. Por iso remitímosvos a esta web de Aragón na que figuran modelos que podedes imprimir para levar a cabo as vosas tarefas. Non esquezades colorealos, sempre se aprende máis.

Se decidides descargar o programa Seterra, poderedes aprender interactivamente contidos de Xeografía dun xeito entretido.

Litoral de Oleiros

Google Earth é unha ferramenta de indubidable valor de cara ao estudo da Xeografía. As paisaxes, o ager e o saltus, as redes viarias, as tramas urbanas, os diferentes usos do solo, percíbense con claridade a través das imaxes de satélite que difunde este programa. Ante a proximidade dunha conferencia complementaria do programa mardeoleiros, sobre a planificación urbanística e a xestión do litoral por parte de técnicos do concello de Oleiros, poñemos á vosa disposición imaxes aéreas actualizadas do noso litoral, a distintas escalas, accesibles en Google Earth:

LorbéCosta NorteCosta de MeraMeraMorro de CanideSanta CruzBastiagueiroPerilloPerillo e r�a do BurgoR�a do Burgo

Blog en WordPress.com.

Subir ↑