Discurso de graduación 2024

Prezadas alumnas e alumnos, nais, pais e demáis familia, membros da comunidade educativa do IES Plurilingüe Xosé Neira Vilas:
Benchegadas a este acto nun día especial, o día do pan, o día de San Brandán.

Pan é “todo”. Vós sódelo. Personificades a potencia de devenir enxeñeiras, doutoras, economistas, arquitectos, albaneis, electricistas, deseñadoras, xornalistas, técnicos, maxistrados… persoas dignas, guiadas por obxectivos nobres e utilitarios. En vós están depositadas as esperanzas das vosas familias e dunha sociedade que precisa da vosa intelixencia. Mais sabede que, como dicía Carl Sagan, a intelixencia non é só información, senón tamén xuizo para manexala. Intelixencia natural, por suposto, non desa artificial coa que coqueteades hai un tempo.

Ollando o listado de aulas de 2º de Bacharelato deste ano académico, constituistes un viveiro no que sementar, un outeiro cheo de queirugas e soutos, unha horta de pereiras, ameixeiras, un vilariño “in festa”, mesmo vilar que ule a ramos de romeiro, un castro branco e pardo coroado por caxigos con silva e anta no medio dun lameiro. Mesmo poderiades ser lagos de xaspe, vivas portais nas que cedo un conde ou un rei tratarían de mirar a faciana oculta dunha lúa que pousa o seu halo sobre quen naceu para coidar. Cantos de vós me haberiades de deixar un xiz para pintar un trillo, un plano de Ferrol, Mansilla, Miranda ou Bazán? Quizás Marta, Elena, Mauro, Indira, Daniel, Lucas, Ana, Iván, Zas? Pois convosco usamos xiz e teclado, lapis e papel, amasamos os vosos lóbulos frontais candidamente, para facer agromar a curiosidade.

Houbo que elaborar pan en seis pasos, digamos cursos: primeiro, mesturando os distintos ingredientes, pois sodes sementes de variedades diferentes; a continuación houbo que amasar, para deixar levedar e darlle forma; todos estes procedementos foron obrigatorios, ata finalizar a ESO. Xa no bacharelato, unha segunda fermentación e o corte das pezas déixavos ás portas do mundo adulto. O profesorado, parsimonioso, seguíu o proceso que aconsellaba Neruda, hai 70 anos, na súa “Oda ao pan”, que empezaba así:

PAN

con harina, agua y fuego te levantas,

espeso y leve, recostado y redondo,

repites el vientre de la madre,

equinoccial germinación terrestre.

E velaquí o resultado desa xerminación: un verxel, auténtica verdolatría, que diría Santiago Beruete… Intelixencias naturais en busca da felicidade.

O pan faise con esforzo, o mesmo que precisaredes para coñecervos a vós mesmas e mesmos, para continuar a construirvos. Gnóthi seautón, nosce te ipsum, que estaba escrito en letras douradas á entrada do santuario de Delfos. Buscade as vosas fortalezas, seguide o camiño que vos leve a aprender o oficio, a profesión na que mellor vos encarnedes, sede hedonistas, disfrutade sempre.

Agora que vos ides, deixades na retina aquel corcho de aula esnaquizado en 3º de ESO, algunha profe encerrada no seu departamento, o xogo de botar a outro profesor dunha videoconferencia, o pinganillo delator de cometer infraccións en exames, algunha que outra saída de pista en Formigal, mesmo a tendenza de moda das chanclas con calcetín,…

O que queda aquí hoxe é nostalxia, unha sinfonía agridoce ao rematar o período de lecer, o agromar das árbores cando chega a primavera, as robalizas pescadas na ría, os 400 nomes históricos dunha lista que caían como 400 golpes de Truffaut. Cando vaiades aos vosos destinos universitarios en tren, de seguro que moitos teredes ben interiorizada a historia do ferrocarril que aprendestes con Xurxo…

Sapere aude, ousade saber, que dicía Kant -do que este ano conmemoramos 300 anos do seu nacemento-, mantede ese espírito ilustrado que vos faga medrar sen límite. E lembrade que “a cultura non fai á xente, senón a xente á cultura”, como nos di Chimamanda Ngozi.

Para concluir, lémbrovos que San Brandán partíu, xunto con outros catorce freires, no ano 516, á percura do Paraíso terreal, que seica debeu atopar en América. Vós partides agora á busca do voso paraíso, gozade e ensanchade o hipocampo na singradura. Sede amos do voso destino, capitanas da vosa alma, como dicía Henley e recitaba Mandela todos os días en prisión. Xa sodes libres, voade alto, vós tamén seredes “invictus”. Que a forza vos acompañe!!! 

Auditorio Gabriel García Márquez, Mera, 16 de maio de 2024

Ecos limiaos (11)

A rá de pedra da praza bispo Idacio é tan límica como o aristócrata galaico-romano que ocuparía na época adulta a sé de Aquae Flaviae, a actual Chaves -acomodada no veciño val do Támega, nunha feraz veiga rebordante de augas para o baño. Un estanque preside o recuncho a carón da estrada principal que atravesa Xinzo, no lugar que os naturais coñecen como “o xardín“, cunha fonte de 1955 surtindo de auga aos camiñantes da Vía da Prata que se internan na vila.

Probablemente Idacio naceu en villa romana campestre, a finais do século IV, cando a punto estaban os suevos de entrar en Gallaecia, cando o imperio de occidente exhalaba o seu último alento de resistencia. As súas orixes están vencelladas ao Forum Limicorum mencionado por Estrabón, e que é obxecto de debate entre investigadores, desde que apuntara -a finais do século XIX- o presbítero Macías que se correspondía co asentamento da Cidá de Monte do Viso, en Nocelo da Pena (Sarreaus). Estudos recentes como a tese de doutoramento de César Candelas recollen a posibilidade de que a “Civitas Limicorum” se asentase propiamente en Xinzo. 

Idacio, terratenente aristocrático apartado da vida ascética que tomaron outros anacoretas do seu tempo, debeu ser elevado ao cargo de bispo de Chaves en 427. A cidade tiña unha importancia significativa xa no século I, de cando data o Padrão dos Povos -ergueito no centro da ponte romana de Aquae Flaviae, monumento que sinala dez comunidades nas que é preeminente esta vila, con minas de ouro nas proximidades e uns 2.000 habitantes en época tardorromana. O status de bispo de Chaves de Idacio foi posto en cuestión a finais do século XX por Ferro Couselo, dado que esta sé non debía existir en tempos da vida do protagonista (non figura no Parroquial Suevo).

Idacio dá conta da extensión por Gallaecia do priscilianismo (“Exim, in Gallaecia Priscilianistarum haeresis invasit”), de pasado pagán, e arremete contra arrianos, maniqueos e herexes na súa “Crónica” -traducida ao galego por José Antonio López Silva-, un dos textos para mellor coñecer a sociedade do século V en Hispania. O límico difunde un afianzamento cuestionable do cristianismo en Gallaecia, segundo Rosa Sanz. Tamén menciona o asalto de 457 á cidade de Braga, por parte dos godos de Teodorico. En 460, os suevos atacaron Chaves e detiveron a Idacio, que conserva na vila lusa unha rúa estreita e peonil co seu nome, das que suben cara ao castelo e asentaban as casas na muralla medieval.

Mentres tanto, o xardín de Xinzo evoca a memoria do bispo, un limiao senlleiro; desde hai medio século loce a placa neste espazo que rezumaba ulido a peixe, nos días de feira, hai unha década. Sitúase nun solar que pertenceu á familia de Ramón Enríquez  Cadórniga, o maxistrado que xulgou os sucesos de Casas Viejas e condeou a José Antonio Primo de Rivera por tenza ilícita de armas; o xuiz pasaba as súas vacacións en Xinzo cando se producíu o levantamento militar de 1936, e inmediatamente foi levado á prisión de Burgos, ata o final da guerra incivil. É un xardín ben máis pequeno e menos romántico ca o do banqueiro Sotto Mayor, nado en Valpaços e que fixo fortuna en Brasil, que doou en 1897 o espazo de 1,5 Ha -cunha canle de auga, plátanos, cedros, palmeiras, roseiras- que había de converterse catro anos máis tarde en xardín público de Chaves, a carón, na súa beira curta, do km. 0 da mítica N2 portuguesa, a vía interior que comunica a rexión trasmontana co Algarve. Cando se accede ao bar que leva o nome do punto inicial desta estrada, unha rá de cartón-pedra albíscanos baixo o moble da entrada.

Cerebro…

O cerebro é a estrutura máis complexa e enigmática no universo. Contén máis neuronas que as estrelas existentes na galaxia. A neurociencia axúdanos a descobrer as características deste órgano tan esencial no noso desenvolvemento. No ciclo de conferencias “Os labirintos do cerebro”, desenvolvido no MUNCYT de A Coruña ao longo deste curso académico, tratáronse temas tan interesantes como os descobrementos de Ramón y Cajal, a linguaxe, o alzheimer, o olfato, a obesidade,…

«Resulta interesante entender como chegamos a ter un cerebro tan complexo. (…) Os compoñentes básicos das neuronas apareceron en animais mariños moi simples hai uns 800 millóns de anos.» «Considérase que a nosa especie ten chegado ao seu máximo tamaño cerebral, porque este órgano consume unha cuarta parte de toda a enerxía metabólica e pola limitación existente na canle do parto feminino. (…) nacemos cun cerebro de 350 cm³ (casi do mesmo tamaño que o dun chimpancé adulto) e aínda terá que medrar outros 1.000 cm³ . Durante o primeiro ano de vida faino moi rapidamente, e a adolescencia é a época de reconfigurar ou «podar» a nosa rede de conexións neuronais. A mielinización dos axóns (principalmente nas neuronas do lóbulo frontal), imprescindible para acelerar a condución dos impulsos nerviosos, non remata ata que temos uns 30 anos.» «Os neurobiólogos que estudaron este tema, empregando técnicas de neuroimaxe estrutural ou funcional e tamén analizando o efecto producido por certas lesións, demostraron que usamos ambos hemisferios por igual, sexan cales sexan “as nosas cualidades” ou a nosa profesión.» «[É certo que só utilizamos o 10 % do noso cerebro?] Pois non, esa idea tampouco é certa: trátase doutro bulo (…) sería imposible que na nosa longa traxectoria evolutiva se tivese xerado un órgano tan grande e complexo se non o utilizásemos ao cen por cen do seu potencial. O que ocorre é que estamos lonxe de saber como funciona.» (Carlos Briones: “A bordo de tu curiosidad”, 2024 [PDF]).

• Así evolucionou o cerebro humano
• Como funciona o cerebro adolescente?
• Seis consellos para coidar a saúde do teu cerebro